سید آرش حسینی میلانی:
تثبیت حداقل‌های موجود در کوهستان
-رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران
در شرایطی که محیط زیست تهران وضعیت سختی را تجربه کرده و به سختی نفس می‌کشد، کوه‌های مجاور تهران به آخرین سنگرهای طبیعت شهری تبدیل شده‌اند و نقش مهم و بسزایی در افزایش توان طبیعی شهر، کمک به پالایش هوا، تامین آب شرب، افزایش تنوع زیستی و در یک کلام، زیست‌پذیرتر کردن شهری چون تهران نقش مهم و بسزایی دارند اما این محیط‌های بکر و ارزشمند، همانند دیگر زیست‌بوم‌های اطراف شهر در معرض آسیب «شهری‌سازی»اند یعنی کشیده شدن جاده تا نزدیک قله، توسعه تله‌کابین و پیست‌های اسکی، راه دادنِ وسایل موتوری به ارتفاعات و انواع ساخت‌وسازها، می‌توانند این آخرین پناه را هم از ما بگیرند. مسئله تخریب کوهستان‌های مجاور تهران که به شکل کوه‌خواری‌هایی به اسم گردشگری و توسعه اما به کام رانت‌خواران انجام شده، به گونه‌ای است که ما برای تأمین آب شرب شهروندان، حفظ میراث طبیعی، تاریخی و هویتی و همچنین صیانت و ماندگاری از فضاهای سبز شهری و تنوع زیستی چاره‌ای جز جراحی‌های بزرگ نداریم تا بتوانیم ضمن کنترل وضعیت، به تثبیت حداقل‌های موجود بپردازیم.
متاسفانه طی 50 سال گذشته بیش از 126 هکتار از اراضی بالای 1800 متر در محدوده توچال به بافت شهری تغییر یافته‌اند. هنوز لکه‌های معدنی در این محدوده قابلیت فعال شدن دارند و اندک بافت روستایی ارزشمند به شدت در معرض شهری‌سازی قرار دارد. این در حالی است که توچال اهمیت زیادی در حفظ تنوع‌زیستی تهران دارد و به مثابه بانک ژن یا ذخیره بذری برای گیاهان بومی شهر است به گونه‌ای که 450گونه گیاهی در این رشته‌کوه می‌روید، 212گونه آن در ارتفاعات بالای 3هزار متر بوده که از میان آنها 113 گونه انحصاری محیط‌های کوهستانی است و 3گونه صرفا در ارتفاعات توچال حضور دارد.
از نظر جلوگیری از پیشروی ساخت‌وساز غیرمجاز و افزایش سرانه فضای سبز نیز سرمایه‌گذاری هنگفتی در این منطقه انجام شده است به گونه‌ای که اقدامات ایجاد شده برای ایجاد کمربند سبز در دامنه‌های جنوبی توچال از سال 1370 تا 1398 بالغ بر 15023 هکتار جنگل‌کاری انجام شده که مجموع هزینه آن از سال 1374 تا 1398 به قیمت ثابت سال 1398 معادل 295 میلیارد تومان بوده است. در واقع، شهر تهران برای برای مقابله با کوهخواری و توسعه فضای سبز سرمایه‌گذاری زیادی کرده و لازم است توجه ویژه‌ای به حفظ و نگهداری این دارایی مهم شود. نکته دیگر در مورد اهمیت مناطق کوهستانی حریم تهران این است که دماوند، رشته‌کوه توچال و مجموعه کوه‌های بالادست سدهای پنجگانه بیش از 70 درصد آب شرب تهران را تامین می‌کنند و همین مسئله، حفاظت از کوهستان‌ها و محیط زیست حوزه‌های آبخیز برای حفظ کیفیت آب شرب به ویژه برای تهران را ضروری می‌سازد.
همچنین پارک‌های جنگلی و کوه‌های واقع در حریم تهران با تهدیدات جدی روبه‌رو هستند که حریق یکی از مهمترین آنهاست. براساس آمار دریافتی از سازمان آتش‌نشانی 127 حریق در سال‌های 1390 تا 1398 در منطقه کوهستانی اطفا شده است. بیش از 30 حریق نیز در کوه‌های اطراف تهران در شش ماهه اول امسال رخ داده که در برخی از موارد، امکان خاموش کردن این حریق‌ها ممکن نشده است. به همین خاطر، تاکید شورای شهر، تجهیز آتش‌نشانی به امکانات اطفا در ارتفاعات و همکاری و استفاده از ظرفیت وزارت دفاع برای استفاده از هلیکوپتر جهت خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها است.
با تکیه بر موارد یاد شده، تهران برای زیست‌پذیر بودن متکی بر کوهستان‌های مجاور خود است اما همین کوهستان‌ها آسیب‌پذیر در برابر تغییر اقلیم و الگوی رفتاری سازمان‌ها و دستگاه‌ها و همچنین شهروندان در عرصه مصرف، گردشگری و اقتصاد ناسالم ساخت‌وساز هستند. در پاسخ به معضلات فوق‌الذکر به طور معمول بسته‌ای از سیاست‌ها و راهکارهای فنی – محیط زیستی ارائه می‌شود که شورای شهر در خرداد ماه امسال، با تصویب طرح الزام شهرداری تهران به پیگیری ثبت ملی میراث طبیعی توچال گامی کوچک اما مهم را در این عرصه برداشت. اما از منظر راهبردی، سازوکارهای فعلی در مدیریت محیط زیست مناطق کوهستانی پایتخت هنوز به انسجام، یکپارچگی و بازدارندگی قانونی کافی دست نیافته است. یکی از زمینه‌های آسیب پذیری، نبود آمار واقعی و کافی از میزان استفاده گردشگران از پهنه‌های تفرجی توچال است و عملا چشم‌انداز روشنی برای تعیین آستانه تحمل عرصه‌های کوهستانی وجود ندارد. از سوی دیگر، فقدان برنامه مشترک مدیریت کوهستان توچال به شدت محسوس است. اینک زمان آن است شهرداری تهران اقدام اساسی جهت ایجاد یک ساختار هماهنگ‌کننده را در دستورکار قرار دهد و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های سمن‌ها برنامه‌ای اولویت محور با رویکرد اکولوژیکی را تهیه و به اجرا درآورد.
متاسفانه یکی از خلاهای مهم محیط زیستی در کشور فقدان گزارش‌های ملی در مورد کوه‌های مهم است. به همین خاطر، کمیته محیط زیست شورای شهر درصدد تهیه این گزارش در مورد رشته‌کوه توچال به عنوان محیط کوهستانی مشرف به تهران است. نکته‌ای که در آخر باید متذکر شد این است که هیچ اطلاعاتی درباره محیط زیست کوهستان‌ها نباید محرمانه تلقی شود. رشد فناوری‌های ارتباطاتی در دنیای کنونی به شکلی است که امکان مخفی کردن هیچ چیزی وجود ندارد. اگر ما در مورد میزان حریق‌ها در کوهستان‌ها، وسعت تخریب جنگل‌ها و مراتع صادقانه صحبت نکنیم، بالاخره این موضوع افشا خواهد شد. باید با مردم صادق بود و صریح با آنها صحبت کرد. در قبال این صداقت و صراحت است که همکاری و مشارکت شهروندان در حفاظت از کوهستان را خواهیم داشت.
هفته نامه صدا
